سێزده ساڵ توێژینه وه ی زانستی له زانکۆی ئودینێ له پارێزگای دهۆک
لە ساڵی ۲۰۱۲ەوە، پڕۆژەی شوێنەوارناسی هەرێمی “زەوی نەینەوا” (LoNAP) لە زانکۆی ئودینێ لێکۆڵینەوە لە ناوچەیەکی گەورە دەکات کە نزیکەی ۳۰۰۰ کم٢ دایە لە پارێزگای دهۆک. ئامانجی ئەم پڕۆژەیە لێکۆڵینەوە و تێگەیشتنە لە پێکهێنان و گۆڕینی دیمەنە شوێنەوارییەکان لە ناوچەیەکی پێشتر نەدۆزراوە لە ڕوانگەی مێژوویی و شوێنەوارییەوە. چالاکییەکان ڕێگەیان بە نەخشەکردنی زیاتر لە ۱۲۰۰ شوێنی شوێنەواری دا، کە زۆربەیان پێشتر نەناسراو بوون، هەروەها بۆ شیکردنەوەی پرۆسەکانی نیشتەجێبوون و بەکارهێنانی ناوچەکە لە سەردەمی پێش مێژووەوە تا سەردەمی عوسمانی. سەرەڕای ئەوەش، LoNAP چەندین هەڵکۆڵینی شوێنەوارناسی لە شوێنە سەرەکییەکانی ناوچەکە ئەنجام داوە، وەک شوێنی تەل گۆمێل (گاوگامێلای کۆن)، ئاوەڕۆی ئاشوری شیڤ ئاشا و لە خنیس، کە یەکەم ناوچەی بەرهەمهێنەری شەراب بوو لە میزۆپۆتامیا.
پڕۆژەکە سوپاس بۆ هەماهەنگییەکی نزیک لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی شوێنەوارە دێرینەکانی دهۆک، هەروەها هەمیشە چالاک بووە لە ڕاهێنانی شوێنەوارناسانی ناوخۆ لە بەشداریکردنی کۆمەڵگاکان لە ناوچەکە و بەرزکردنەوەی هۆشیاری دەربارەی پاراستنی کەلەپووری کولتووری.
پارکی شوێنەوارناسی گەورەی سیستەمی ئاودێری سنحاریب
لێکۆڵینەوە لە ناوچەی ناوەوەی دوو پایتەختی کۆتایی ئیمپراتۆریەتی ئاشووری، خۆرس ئاباد و نەینەوا، یەکێکە لە ئامانجە سەرەکییەکانی چالاکی زانستی پرۆژەی پارتن. زانیارییە نوێیەکان بە توندی کاریگەرییان لەسەر تێگەیشتن لە پێکهاتەی ئیمپراتۆریەتەکە و بەڕێوەبردنی دیمۆگرافی و ئابووری و ئایدۆلۆژی ناوچەکە لە ناوچە ناوەندییەکەیدا هەبووە. دروستکردنی سیستەمی ئاودێری ئاشوری (زیاتر لە ۳٤۰ کیلۆمەتر لە کەناڵ و ڕێڕەوە ئاوییە کەناڵکراوەکان) کە لەلایەن سنحاریب (۷۰٤-٦۸۱ پ.ز) دامەزراوە، بەشێک بوو لە ستراتیژی گەشەپێدانی ئابووری و دیمۆگرافی ئیمپراتۆریەتەکە. بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەم کارە ئەندازیارییە گەورەیەدا بێت، ئەو بەردانەی کە فەرمانڕەوا و خوداوەندەکانی ئاشوری و نووسراوەکانی کونیفۆرم وێنا دەکەن، ئاهەنگیان گێڕا بۆ گۆڕینی دیمەنەکە کە لە ڕێگەیەوە خاوەن شکۆ دەسەڵاتی خۆی ڕەوا کرد لەبەردەم خوداوەندەکان و بابەتەکاندا، بنیاتنانی کارە هایدرۆلیکییەکان کە سامانی وڵاتەکەیان مسۆگەر دەکرد.
سوپاس بۆ پشتیوانی ئاژانسی ئیتاڵی بۆ هاریکاری گەشەپێدان، LoNAP پابەندە بە دروستکردنی پارکێکی شوێنەوارناسی گەورە بۆ پاراستن و باشترکردنی ئەم کۆمەڵە شوێنە بێهاوتا و تایبەتە.
دۆزینەوەی بەردەکان لە فایدا: توێژینەوە ،بە بەها گرتن وە پاراستن
چالاکییە توێژینەوەییەکان کە لە فەیدا لە کوردستانی عێراق ئەنجام دراون لەلایەن نێردەی هاوبەشی ئیتاڵی-کوردی زانکۆی ئودینێ و بەڕێوەبەرایەتی شوێنەوارە دێرینەکانی دهۆک، وایان کردووە کە ڕووناکی و پاراستن و باشترکردنی ئاڵۆزێکی شوێنەوارناسی بێهاوتا بهێنرێتە ئاراوە، کە لە کەناڵێکی ئاشووری پێکهاتووە کە لە ڕێگەی جێبەجێکردنی پانێڵی نائاساییەوە یاد دەکرێتەوە کە لەناو ئەو بەردەدا هەڵکەوتووە کە کەنارەکەی پێکهێناوە. ئەو سێ کۆمەڵەیە وێنەی سەرۆکێک لە ئامادەبوونی خوداوەندە سەرەکییەکانی ئاشووری نیشان دەدەن.
لە تشرینی یەکەمی ۲۰۲۲، چالاکییەکانی نۆژەنکردنەوە و باشترکردنی شوێنەکە ڕێگەیان بە کردنەوەی قۆناغی یەکەمی پارکی شوێنەوارناسی فایدا دا کە ڕێگە بە سەردان و چێژ وەرگرتن لەم شوێنە نایابە دەدات بۆ خەڵکی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی.
